Tưởng niệm Bùi Giáng—

Bài viết cũ 16 năm

Bùi Giáng mất tháng 10, năm 1998. Đây là bài viết tưởng niệm ông thời đó, vừa mới nhờ máy chuyển từ VIQR sang Unicode. Tôi vốn rất thích cái vui, cái rất lạ lẫm và bát ngát trong thơ ông. Cái mà chỉ có những giờ phút điên điên, đảo đảo mới có thể xuất hiện, và cũng phải ở trong một tâm thức như ông. Ví dụ hai câu này, thì ngoại trừ khi đứng ở trên một ngọn núi cao ngó xuống , mới có thể viết được câu hai, chứ một thi sĩ “tỉnh trí” có thể nói, hầu như không bao giờ có thể viết câu một như thế. Dù bất cứ ở góc độ nào, trong các trường phái thơ hay quan sát có tính cách Vật lý.

                             “Trăng nằm xuống duỗi dài hai bến hẹn

                               Một giòng sông vồn vã động chân trời ”

                                                                 **

                          Tuởng Niệm “Trung Niên Thi Sĩ”  Bùi Giáng                             

    Mười tám tuổi, bắt ðầu cuôc sô’ng tha huơng, thì Bùi Giáng đến với tôi vơ’i hình ảnh  ngâ’t nguởng cuô`ng ngạo theo cái thể ðiê.u cuô`ng ðiên cao hư’ng của riêng ông, nửa tỉnh  nửa ðiên trong mộng thực bât phân, và cái túi thơ cũng như chữ nghĩa miên man bât tuyê.t , ngô. nghĩnh, như rơi từ cõi nào lãng ðãng tới ðộ bất khả tư nghì, với những câu thơ như :

                              “Phùng thăng mẹ chơ’ xui nên

                               Từng cơn ðiên dại khôn ðê`n cho con

                               Ðuờng vui con buơ’c hao mòn

                               Trång thân mâ~u  rộng bóng tròn xuô’ng vai”

                   hay:

                               “Em vê` giũ áo mù sa

                                Trút quần phong nhụy cho tà huy baỵ”

                               “Bờ cõi dựng xuân xanh em còn ðó

                                 Bê’n ðào nguyên , anh khoa’c áo khinh cừu”

tưc là , ðại loại những câu thơ chư’a những thi tứ, thi ảnh rât lạ [ có khi còn hơi lô~i thời và mang ðôi chut ti’nh cach “phong hoa tuyêt nguyệt” mà giá trị thẩm mỹ ðã bị “kê’t án” và vuợt qua lâu rô`i] (1). Nhữngbài thơ còn mang bo’ng da’ng của từng con suô’i , núi ðô`i, cỏ cây khi ðuơc phủ lên môt màu så’c mơ’i lạ-- trong ðo’ thuờng là màu trắng của mù suơng --và mở ra những kich thuơc rât rộng lơ’n như những ca’nh ðô`ng mênh mông, trong ðo’ tha hô` cho những con chuô`n chuô`n , châu châ’u cua ông bay  cho tơi khi “oải chè ðâ.u” thì thôi ( Sâ`u riêng châu châ’u nåm xưa/ em vê` vơ’i ruô.ng cày bừa ðã xong...nåm xưa châu châ’u mang tên chuô`n chuô`n )

    Ðó là những câu ðoc ðâu ðo’ trong các tạp chi’, vài cuô’n sa’ch của nhà thơ Trâ`n Tuâ’n Kiệt hay bạn bè còn nhơ’ lại. Cuô’n ðâ`u tiên tôi ðọc (hồi ðo’ rât quy’, chụp lại tư ` thư viê.n của Cornell University, Ithaca, NY) cach ðây hơn 20 nåm là “Ngày Tha’ng Ngao Du”(  BG gọi ðùa là “Ngu Dao Thày Ngán”), môt tập tạp bút no’i vê` thơ,  và ðê` câ.p qua vài khuôn må.t tư tuởng cuả phâ`n sau thế kỷ 20. Tựu chung thì vâ~n thâ’y lại những cảm nhâ.n vê` khuôn mặt “trung niên đười uơi thi sĩ” như cũ và rõ hơn chu’t nữa.  Trong ðo’ , đoc thây những câu như:

                                     “Lỡ từ lạc buơ’c buơ’c ra

                                      Chêt từ sơ ngộ màu hoa trên ngàn”

              

                                    “ Em vê` mâ’y thê’ kỷ sau

                                       Nhìn trăng co’ thâ’y nguyên màu â’y không”

                         hoå.c    “Ruộng ðô`ng chưa thê? ðoa’n

                                       Rå`ng trong y’ bạn là ta lên ðường”.(2)

    Trong khoảng 5 nåm sau, tôi co’ thời rât mê BG, vì vẫn thâ’y la ðà ca’i cõi điên điên (phâ`n nhiê`u là vì chữ nghĩa), thơ mô.ng tài hoa của ông , sau khi ðã ðoc thêm mây cuô’n cua ông như Suơng Tỳ Hải, Lá Hoa Cô`n , Mùa Thu Thi Ca, Con Ðuờn g Ngã Ba

Nåm nåm sau ðo’ thì bơ’t mê , nhưng vâ~n còn say vơ’i những dòng thơ vâ~n phiêu bô`ng , ngang ngửa và nhiêù khi cuời ra nuơc må’t của ông, thi’dụ:

                              “Vén thanh så’c mù khơi vê` ðối diê.n

                                Cuô.c ân tình lơi lả vội chia phôi

                                Trång nå`m xuô’ng duô~i dài hai bê’n hẹn

                                Mô.t giòng sông vô`n và ðộng chân trời”

                              “Trời sâ`u ðât muộn thê’ ru

                                Ban ðâ`u em ðã ði tu vội vàng

                                Chân trời oa’n hận tràn lan

                                Lô~i từ phuơng truợng u hàn niêm hoa

                                Bây giờ ngó lại nguời ta

                                Gâ~m rå`ng thiên hạ ai là ði tu”   ( MTTC)

                                 

                             

                              “Giập ðâ`u bái tạ cô nuơng ðẹp

                                Da’m hỏi bao giờ co’ ðẹp hơn

                                Miệng ngọc cuời xòa lên tiê’ng ðáp

                                Rằng xin ca’c hạ hãy vô ngôn.”     (MTTC)

    Sau ðo’, lúc hai muơi bảy tuổi,  thì tôi bå’t ðâ`u xa ca’i cõi “mô.ng” của ông, vì con nguời ly’ luận trong lĩnh vực  tư tuởng  trong tôi gâ`n vơ’i Husserl, Kant, Reichenbach, Tuệ Sỹ  hay ca’c luâ.n sư ðạo Phâ.t hơn là Hegel, Tillich, Heidegger (Pha’p Vân Bồ Ta’t trong lòng BG).  Tôi "xa" ông, ða phâ`n cũng vì không ðô`ng ý vơ’i cach viêt triê’t luận của ông.  Tiêc là tôi khong co’ 2 quyê?n “Heidegger và tư tuởng hiê.n ðại” ðê? co’ thê? ðọc và ðưa ra vài nhận xe’t.  Ðiê`u này môt phâ`n cũng vì ðã ðê’n lu’c nguời ðọc truởng thành câ`n co’ môt ða’nh gia’ tô?ng qua’t , kha’ch quan ,và ðâ`y ðủ ðê? xem ðo’ng go’p về mặt tư tuởng thật sự của BG là gì, ðê? tra’nh những hiê?u lâ`m và ngô. nhâ.n--như môt câu thơ cua BG (3)--hay tranh cãi kiê?u “nghe ngoài ðuờng , no’i ngoài ðuờng “ (ðạo thính ðô` thuyết).

    Ba muơi hai tuổi thì tôi båt ðâ`u ðọc lại Kiê`u và những bài thơ chữ Hán của Nguyê~n Du (bay giờ vâ~n tiêp tục ðọc Ng~ Du ðê? kha’m pha’ cái nguô`n thơ tình và cảnh ngụ tình mênh mông-- ðại mênh mông , thuợng mênh mông, vô tận của đại thi hào này của dân tô.c ) ,và ðoc lại cac nhà thơ tiê`n chiê’n, hâ.u chiê’n , thơ Mơ’i, hiê.n ðại kha’c và thâ’y mình thường gâ`n gũi vơ’i Tản Ðà, Quang Dũng, Huy Câ.n , Thanh Tâm Tuyê`n , Tô Thùy Yên và vài nguời nữa , hơn là BG (tuy co’ những bài tôi vâ~n ðå.c biê.t thi’ch của BG). Và như môt công bình cua trời ðâ’t, mô~i nhà thơ ðê`u co’ những bài tuyê.t hay , nhừng bài hay vừa , và những bài chỉ “ xoàng xoàng bậc trung”, như chi’nh BG cũng co’ lâ`n no’i :

                               “Cũng thể như thân là thi si

                                Làm thơ dở nhất ðể tiêu sâ`u”.

    Bây giờ môt thâ.p niên nữa lai så’p qua, thỉnh thoảng ðọc lại NTND, CÐNB, MTTC, môt ít thơ “Mưa Nguô`n” , thì cũng vâ~n giữ những kêt luâ.n cũ của muời nåm truớc vê` mặt tư tuởng, và cũng ðê? cuời lại vơ’i những nụ cuời rât mực  ðảo tư’, ðiên tam, man man thơ dại--bên những tách càfê mơ’i , những tâm tư mơ’i và, thỉnh thoảng bâ.t cuời vơ’i những hình ảnh phiêu bô`ng du hi’ tam muô.i rât BG chợt thoa’ng qua, cô.ng vơ’i chu’t nhỏ gì nghi vâ’n vê` mô.t khả hữu rât mờ nhạt , rât xa xåm nào ðo’nào còn ẩn må.t sau ngôn ngừ thơ  lạ thuờng  ðo’. No’i theo nhà thơ Thanh TâmTuyê`n , thì ðây là  môt “hô`n thơ bị vây khổn”. Cũng tuơng tự, theo nguời viêt thì “ trung niên thi sĩ” là môt triết nhân bị “kẹt” . Kẹt ở chô~ nào thì không biêt và kho’ có thể biêt  (vì muô’n biêt môt phâ`n nào, thì sẽ phải nghiên cư’u sâu rô.ng vê` ông , kê? cả rât nhiê`u ðiê?m vê` thân thê’ , ðời tư, ti’nh tình v.v... của ông ), cộng với hiểu biết Tâm lý & Phân tâm học . Và thưc ra thì chỉ co’ “bà trời trắng “ (chữ BG) mơ’i co’ thê? tỏ ngọn nguô`n ( ?). Chỉ biêt là kẹt ,và những bài thơ, ðời sô’ng cũng như cuô.c chơi rât mực  “ta ðã ha’i nhành hoa của ða’, và trao cho nham thạch phiêu bồng” (BG)  là những  gì chú giải cho ca’i kẹt ðo’. Ðôi khi chúng vọng lại những thanh âm nghe như tiê’ng gio’ gào ở những ðỉnh cao mù mịt. (4)

    Ðoản vån  này xin gởi tơ’i thân nhân của nhà thơ như môt lời chia buô`n , và xin ðê? thå’p môt nén huơng tuởng niê.m môt nhà thơ ðã co’ thời  dâ~n buơ’c chân tôi tơ’i những qua’n cafê Nam, Bå’c Cali, tơ’i cõi bờ thênh thang, tràn lan thơ mô.ng của môt ngôn ngữ thơ ðô.c ða’o, buơ’ng bỉnh, thơ/man dại và mô.t mực phiêu bô`ng.

    Xin ðọc lại hai câu thơ của ông ðê? tiễn ðưa thi sĩ :

                                        Mòn con må’t sâ`u ðưa từ cổ ðộ

                                        Bụi thu mờ ai phủi với hai taỵ

                                              

                                                                                   Tâm Nguyên-MTS

                                                                                    Trung Thu ‘98

 Ghi chu’ : 1) thi’ dụ nhg~ câu này :

                              Mây rừn g tha’ng chạp bô? sung

                              Mô.ng ði theo mô.ng cuô’i cùng cho mai

                              Ra giêng mô`ng môt chạy dài

                              Ðuô?i theo chân gâ’u tha’ng hai nguợng ngùng

                              Phâ’t phơ liê~u mỵ lam tùng

                              Trùng sinh lê~ hô.i tao phùng tháng ba

                              Tam canh câ`m ðuô’c ðô’i hoa

                              Bình sinh ngọc diện suơng ngà Ngu cơ (NTND)

                    

                  2) Dâ~n tài liê.u theo tri’ nhơ’

                  3) “Tuởng rå`ng thông tha’i, ho’a ra ngu ðâ`n “ ( theo môt tâ.p thơ mơ’i

                      xuât bản ở hai ngoai , do môt sô’ thân hữu )

                   4) Sau này , luc cỡ 65 tuô?i , BG quả co’ làm môt sô’ bài thơ rât mộc

                       mạc và có thể  “gâ`n gũi’ vơi nhiê`u  người  hơn như :

                                   “ Cái quâ`n , ca’i a’o là bao

                                     Gia’ bao nhiêu mộng mị nào là mơ

                                     Ca’i khån nhu thuận bây giờ              

                                     Mùi huơng vô luợng thành Thơ-Láng-Giê`ng.”

                                                                     

    Một chi tiê’t cần phải nhå’c lại ðây, nê’u không sẽ là môt thiê’u sót lơ’n. Ðo’ là: Bùi Giáng là môt trong sô’ ít nguời hêt sưc nô`ng nhiệt và trân trọng vơ’i truyện Kiê`u và thơ chữ Hán của Tố Như, và có công nhå’c ði , nhå’c lại vơ’i cac thế hê. thi sĩ trẻ hơn vê`hô`n thơ trác tuyệt của cụ Nguyễn Tiên Ðiền. Bå`ng cách chỉ ra cái “linh hô`n thiên nhiên phong cảnh” (chữ BG) bát ngát bô’n mùa duơ’i ngòi bút thâ`ntình của Nguyễn Du, và khơi nguô`n mở lô’i cho những tìm hiểu sâu vê` nghê.thuật thơ  thù thắng Nguyê~n Du và những chô~ câ`n dừng lai ðể suytuởng cho tận cỗi nguô`n tinh thể thơ Nguyê~n Du vơ’i những hiểu biêt ,khám phá mơ’i ( hay cån cô.i cũ) vê` ngôn ngữ thi ca.   Ông cũng thuờng “lẩy “ Kiê`u, thuờng bå`ng môt câu , rô`i dâ~n ðô.c giả tơ’i cõi thơ riêng và chung của ông, và của biết bao huơng så’c thi ca Ðông, Tây, ðå.c biê.t là cõi thơ Ðuờng , Tô’ng cũng như chô’n uyên nguyên và huơng màu thơ Việt.