Dịch thơ

Dịch thơ

Dịch thơ khó nhất là nắm được cái “thần” của bài thơ, tức cái tinh túy , sống động, ý tứ, hàm nghĩa, nội dung, và , đôi khi các tầng của tư tưởng thơ ( dù đây là trường hợp hiếm) . Lột tả được ý nghĩa, ý tứ bài thơ sang một ngôn ngữ khác đã là khó trong không ít trường hợp, nếu gặp những bài thơ “khó”, ngôn ngữ đa tầng,  đa nghĩa, nhưng có những khi đó mới là giai đoạn vững chãi, cần thiết. Kế đó nếu lột , tả. diễn, gợi , mở… được cái “hay” ẩn tàng trong ngôn ngữ thì đó gọi là dịch thơ, chuyển dịch ngôn ngữ thơ một cách thù thắng. Tuy thường có một khoảng mở khá rộng trong ngôn ngữ—  ở một số bài thơ— cho cái mơ hồ, và diễn dịch luôn chiếm một tỉ số “không gian” trong đó, nhưng bên cạnh đó vẫn có phần “chuẩn xác” mà người dịch phải tuân theo, để bài dịch không trở thành [ vì ngôn ngữ có những quy ước, quy tắc, văn phạm v.v. trong hình hài, tâm ảnh của nó] dịch phẩm mang tính chất “dịch là phản” quá nặng, hay diễn dịch quá xa và làm lạc mất ý nghĩa cốt yếu. 

Và đó là mới nói tới những bài thơ có tính phổ quát cao trong trong việc tìm hiểu ý nghĩa và một ít chức năng chuyển tải tương đối "dễ hiểu" hay gần gũi với ý thức chung nhân loại. Còn với các bài thơ có nhiều chữ, nghĩa đặc thù, những dị biệt của ngôn ngữ, phương ngữ, điển cố; dị biệt của văn học từng nước, cách hiểu văn học, thậm chí văn nghĩa, cú pháp v.v., thì có thể sau khi dịch xong bài thơ còn phải chú thích thêm 5,10, trang hoặc hơn để độc giả nước ngoài có thể lĩnh hội được cái hay, cái vi tế, hay linh động, hàm xúc hoặc uẩn súc của bài thơ tới một mức độ nào đó.

Thử so sánh hai bản dịch 3 đoạn của Chân Huyền  cùng bản của John Schafer& Cao T. Như Quỳnh về bài “Diễm Xưa” của Trịnh Công Sơn

       *

Diễm xưa

Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ

Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao (*)

Nghe lá thu mưa reo mòn gót nhỏ

Đường dài hun hút cho mắt thêm sâu

Mưa vẫn hay mưa trên hàng lá nhỏ

Buổi chiều ngồi ngóng những chuyến mưa qua

Trên bước chân em âm thầm lá đổ

Chợt hồn xanh buốt cho mình xót xa

Chiều này còn mưa sao em không lại

Nhỡ mãi trong cơn đau vùi

Làm sao có nhau 

Hằn lên nỗi đau

Bước chân em xin về mau

Chân Huyền’s translation

Rain, rain

           skewing on the old tower

Your arms extending—

      the years of pale eyes

The autumn leaves in rain

                   cracked happily under your feet

The long tiring road strained the eyes

                                            all the more

Rain, rain

         falling on the small leaves

The afternoons I sat waiting for the rain passing by

Dancing with your footsteps, the leaves quietly fell

Suddenly coldness pervaded my heart

                                           with forlornness

           

Rain still arrives today, why aren’t you coming ?

What happens , if tomorrow, amid a grove of hurts

How can we be together ?

The pain presses on

Please hurry back

    

J Schafer & C T NQ’s translation

The rain still falls on the old temple

Your long arms, your pale eyes

Autumn leaves fall, the sound of soft steps

I look in the distance, straining to see

The rain still falls on small leaves

In the afternoon rain I sit waiting

In your footsteps leaves quietly fall

Coldness suddenly pervades my soul

This afternoon rain still falls why don't you come

Memories in the midst of pain (**)

How can we be with each other

Marks of pain appear

I beg you to return soon

Notes :

* Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao :

Câu nhạc-thơ đầy tính “trong nhạc có hoạ” này cực khó để có thể diễn dịch. Nếu muốn dịch tạm chuẩn (xác), sẽ phải tham khảo chính tác giả. Dịch thành

                                                                  

            Your arms extending—

      the years of pale eyes

với gạch dài ( m dash) là để mở ngỏ cho tưởng tượng cho họa , tứ và nhạc tìm lối đến cùng nhau.

** Here they transcribe it as “nhớ mãi”, not “nhỡ mai”

Nghe bài nhạc hơn 40 năm rồi,  nên dịch để tưởng nhớ .

CH

12/2016

-----

The whole song

Diễm of the Past

Rain, rain

           skewing on the old tower

Your arms extending—

      the years of pale eyes

The autumn leaves in rain

                   cracked happily under your feet

The long tiring road strained the eyes

                                            all the more

Rain, rain

         falling on the small leaves

The afternoons I sat waiting for the rain passing by

Dancing with your footsteps, the leaves quietly fell

Suddenly coldness pervaded my heart

                                           with forlornness

           

Rain still arrives today, why aren’t you coming ?

What happens , if tomorrow, amid a grove of hurts

How can we be together ?

The pain presses on

Please hurry back

Rains keep falling—

                       amidst life’s upheavals

How can you remember the trails of the fly-away birds

Oh, rains, rains, please pass through the grand land

For the wanderer to forget his fate of wandering

Rains keep falling—

                       amidst life’s upheavals

How do you know the tombstones didn’t feel the hurt ?

Oh, rains, rains, please pass through the grand land

For the future, even the pebbles, stones

                                sorely feel the need of others

Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ 
Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao 
Nghe lá thu mưa reo mòn gót nhỏ 
Đường dài hun hút cho mắt thêm sâu 

Mưa vẫn hay mưa trên hàng lá nhỏ 
Buổi chiều ngồi ngóng những chuyến mưa qua 
Trên bước chân em âm thầm lá đổ 
Chợt hồn xanh buốt cho mình xót xa 

Chiều nay còn mưa sao em không lại 
Nhỡ mai trong cơn đau vùi 
Làm sao có nhau, hằn lên nỗi đau 
Bước chân em xin về mau 

Mưa vẫn hay mưa cho đời biển động 
Làm sao em nhớ những vết chim di 
Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng 
Để người phiêu lãng quên mình lãng du 

Mưa vẫn hay mưa cho đời biển động 
Làm sao em biết bia đá không đau 
Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng 
Ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau.